Nostalgia for Unity นิทรรศการที่เผยให้เห็นจุดเปลี่ยนของแนวทางสร้างสรรค์ผลงานของกรกฤต อรณานนท์ชัย ศิลปินที่ได้ใช้พื้นที่เว้นว่าง (negative space) เป็นสื่อสำคัญของนิทรรศการ ผลงานชิ้นนี้เป็นทั้งงานจิตรกรรม ภาพยนตร์ เวที และบทเขียนที่กระตุ้นให้ผู้ชมสัมผัสถึงการไม่มีอยู่

กรกฤตได้รับแรงบันดาลใจจากประวัติความเป็นมาของอาคารไทยวัฒนาพานิช โรงพิมพ์หนังสือเรียนที่เขาเคยใช้สมัยยังเป็นนักเรียน จนกระทั่งปีพ.ศ.2543 เมื่ออาคารเกิดเหตุเพลิงไหม้ ศิลปินมองว่าสถาปัตยกรรมนี้เปรียบเสมือนร่างยักษ์ที่กำลังสลายไปตามกาลเวลา กรกฤตได้ประกอบสร้างหัวใจร่างยักษ์นี้ขึ้นมาใหม่จากเถ้าถ่าน ที่หลงเหลืออยู่ในอาคาร ก่อให้เป็นมวลที่มีลักษณะคล้ายเวที ข้อความบทสวดถูกปั้นนูนออกมาจากพื้น แสงในห้องถูกกรองผ่านกระจกสี และหมอกควัน ชวนให้นึกถึงสีของมลพิษในอากาศจากนิยายวิทยาศาสตร์และความเป็นจริงในปัจจุบันที่เราทุกคนต่างก็คุ้นเคย

แม้ว่าผลงานชิ้นนี้จะมีพื้นที่เว้นว่างเป็นสื่อกลาง แต่ผู้ชมยังคงสัมผัสได้ถึงมวลซึ่งถูกเติมเต็มไปด้วยเสียงที่แบ่งพื้นที่ออกเป็น 3 ชั้นอย่างชัดเจน ได้แก่ ยมโลก สวรรค์ และโลกมนุษย์ที่เชื่อมโยงพื้นดินถึงท้องฟ้า เสียงจากชั้นโลกมนุษย์ พื้นที่ และเวลาก่อนหน้านี้ มีนักแสดงล่องหนมาทำงานร่วมกันและสร้างพลังงานความร้อน เพื่อให้นกฟีนิกซ์คืนชีพขึ้นจากเถ้าถ่าน พลังงานที่หลงเหลืออยู่จากพิธีกรรมนี้คือ สิ่งที่สิงสู่พื้นที่ในปัจจุบัน นั่นคือ นกฟีนิกซ์ ที่อาจสื่อถึงความตาย แต่ก็สื่อถึงการเกิดใหม่ในวัฏจักรอันเป็นนิรันดร์ เถ้าธุลีของนกฟีนิกซ์เป็นทั้งสัญลักษณ์ของสิ่งที่ล่วงลับและอนาคตที่เราคาดหวัง

ศิลปินมองว่าสิ่งไร้ตัวตนที่สิงอยู่ในผลงานชิ้นนี้คือ นกฟีนิกซ์ บทภาพยนตร์นี้ทำหน้าที่เป็นเส้นกั้นระหว่างสิ่งที่ได้รับการยินยอมกับสิ่งที่กล่าวถึงไม่ได้ ระหว่างหลายเส้นเวลาที่ต่างกัน ระหว่างผู้คนกับสิ่งที่เรามองไม่เห็น แต่เราอยากเชื่อว่าสิ่งนั้นมีอยู่จริง ถ้อยคำเหล่านี้เป็นพลังงานที่มอบชีวิตกลับคืนสู่เถ้าธุลี

บทสวดคือ การอธิษฐานด้วยเจตนาที่จะขับเคลื่อนขอบเขตของความเป็นรูปธรรม เจตนาดังกล่าวเป็นทั้งภาพทางประวัติศาสตร์และการคาดเดาอันไม่แน่นอน บางทีสิ่งที่มนุษย์ต้องการอาจจะไม่ใช่เสียงตอบรับจากเบื้องบน แต่อธิษฐานเพื่อให้ช่วงเวลาที่แตกต่างเชื่อมโยงเข้าหากัน ทั้งอดีตกับปัจจุบันและอนาคตกับสิ่งทั้งหลายทั้งมวลที่ล่วงไป นกฟีนิกซ์จะรวบรวมเถ้าถ่านของตัวมันเองพร้อมกับกองเถ้าของบรรพบุรุษ เถ้าธุลีเหล่านั้นจะปะทุเป็นไฟลุกโชน ส่งประกายไฟจากพื้นดินขึ้นไปสู่ท้องฟ้าสว่างไสว และมอดไหม้เป็นเปลวเพลิง การเกิดขึ้นและร่วงโรยนี้เป็นคำสัญญาของการเกิดใหม่ที่อยู่เหนือจุดจบและความตาย คำสัญญาหลังความตายว่าจะกลับชาติมาเกิด

ผลงานชิ้นนี้ไม่ได้ต้องการเปิดพื้นที่ของความเป็นไปได้ แต่เป็นเรื่องของความเป็นไปไม่ได้ กรกฤต พยายามสร้างภาพหนึ่งขึ้นมาท่ามกลางความเป็นไปไม่ได้นี้ การเกิดใหม่ไม่ใช่วิถีที่ราบเรียบ แต่มันดังกึกก้องและแตกกระจาย การอธิษฐานเป็นการปฏิเสธความคิดที่ว่า เราสามารถเลือกชะตากรรมของเราเองได้ ภายใต้สำนึกรู้คิดในนิทรรศการนี้

สุดท้ายบทสรุปจะเป็นเช่นไร ย่อมขึ้นอยู่กับการตีความของผู้ชมแต่ละคน ดังเช่นผู้เขียนเองที่อาจเข้าไม่ถึงเศษเสี้ยวที่ศิลปินตั้งใจสร้างสรรค์ แต่ช่วงเวลาอันแสนสั้นท่ามกลางพื้นที่ว่างเปล่า เสียงสวด คำอธิษฐาน และบรรยากาศชวนตื่นตัว เรากลับรู้สึกปิติ ยินดี และมีความหวัง เหมือนดังนกฟินิกส์ที่กลับมามีชีวิตชีวาอีกครั้ง  

Tag: งานศิลปะ, ที่เที่ยว, นิทรรศการ